Liệu pháp nhận thức hành vi trong điều trị bệnh mất ngủ

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT – I) là phương pháp có thể điều trị và hỗ trợ điều trị bệnh mất ngủ “không dùng thuốc” do nhiều nguyên nhân.

Thông thường, các vấn đề về sức khỏe giấc ngủ sẽ được điều trị dùng thuốc để đạt hiệu quả nhanh chóng, nhưng nếu việc sử dụng thuốc có biểu hiện kháng trị, kèm theo các tác dụng phụ không mong muốn, thì CBT – I được xem là một trong các lựa chọn thay thế phù hợp nhất.

Theo nhiều nghiên cứu cho thấy, ở người trẻ hoặc trẻ em nếu điều trị dùng thuốc kết hợp với liệu pháp hành vi sẽ mang lại các kết quả nhanh chóng và khả quan hơn so với việc chỉ tuân thủ với các loại thuốc uống kê toa hoặc không kê toa.

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT – I) điều trị bệnh mất ngủ như thế nào?

Cơ chế của liệu pháp nhận thức hành vi (CBT – I) là việc các bác sĩ/ chuyên viên hỗ trợ người bệnh có nhận thức rõ ràng hơn về các vấn đề liên quan đến tình trạng mất ngủ của bản thân, thông qua các buổi trị liệu ban đầu là trò chuyện và chia sẻ; đồng thời đưa ra các “bài tập về nhà”, giúp người bệnh phát triển thói quen ngủ tốt và tránh những hành vi khiến họ ngủ không ngon.

Theo thời gian, liệu pháp này có thể giúp kiểm soát hoặc loại bỏ những suy nghĩ tiêu cực và lo lắng, khiến người bệnh trở nên tỉnh táo hơn để đối mặt với những khó khăn và rủi ro trong quá trình cải thiện vấn đề sức khỏe tinh thần, hướng tới mục tiêu cuối cùng là có sự thay đổi tích cực về niềm tin và các hành vi gây ảnh hưởng đến giấc ngủ.

Hơn thế, không chỉ là “vệ sinh giấc ngủ” hay “thói quen ngủ lành mạnh”, các kỹ thuật đặc trưng của CBT-I, dựa trên nghiên cứu gần 30 năm khoa học của liệu pháp này về giấc ngủ còn tập trung vào việc:

Điều chỉnh lịch trình giấc ngủ để tăng cường các hóa chất tự nhiên trong giấc ngủ và tận dụng đồng hồ sinh học tự nhiên của người bệnh (nhịp sinh học)
Xây dựng kết nối mạnh mẽ giữa giấc ngủ, giường ngủ và phòng ngủ
Xác định các thách thức trong quá trình điều trị
Luyện tập thư giãn và tịnh tâm, dễ đưa cơ thể vào trạng thái nghỉ ngơi, dễ đi vào giấc ngủ hơn

Ưu điểm khi điều trị mất ngủ bằng liệu pháp hành vi (CBT-I)

Khi tham gia vào các buổi trị liệu CBT – I, người bệnh sẽ phải tập luyện và tạo ra sự thay đổi một cách có hệ thống về các hoạt động trong giấc ngủ và suy nghĩ. Việc này giúp tăng cường các chất hóa học trong não liên quan đến giấc ngủ và các giai đoạn của giấc ngủ.

Những ưu điểm nổi bật của Liệu pháp hành vi (CBT – I):

Tăng cường hệ thống giấc ngủ tự nhiên
Đi vào giấc ngủ nhanh hơn
Thức giấc giữa đêm ít thường xuyên hơn
Trở lại giấc ngủ dễ dàng hơn
Giấc ngủ sâu hơn
Thức dậy cảm thấy thoải mái hơn
Giảm nhu cầu dùng thuốc ngủ

Đối tượng phù hợp với CBT – I

Liệu pháp nhận thức hành vi CBT – I điều trị bệnh mất ngủ có thể mang lại lợi ích cho hầu hết những ai gặp vấn đề về giấc ngủ. CBT-I có thể giúp những người mắc chứng mất ngủ nguyên phát cũng như những người có vấn đề về thể chất, chẳng hạn như đau mãn tính hoặc rối loạn sức khỏe tâm thần như trầm cảm và lo âu.

Sau một liệu trình với CBT – I, tác dụng vẫn được duy trì và kéo dài, có thể được tối ưu hơn nếu kết hợp với dùng thuốc hoặc điều trị mất ngủ với máy Kích thích từ trường (rTMS). Và hiện vẫn chưa có bằng chứng nào cho thấy CBT-I có tác dụng phụ tiêu cực.

Song, người bệnh khi điều trị CBT – I cần phải đáp ứng yêu cầu thực hành đều đặn và một số kỹ thuật có thể khiến một số người mất ngủ lúc đầu. Nhưng hãy kiên trì với nó và người bệnh sẽ có thể thấy kết quả lâu dài.

Một số kỹ thuật CBT – I được sử dụng trong điều trị mất ngủ

→ Kiểm soát kích thích:

Kiểm soát kích thích là kỹ thuật bao gồm các hướng dẫn hành vi nhằm thiết lập một lịch trình đánh thức giấc ngủ nhất quán và tuân thủ các điều kiện đi ngủ và giường/phòng ngủ liên quan với việc bắt đầu giấc ngủ nhanh chóng.

Thực hiện theo các khuyến nghị kiểm soát kích thích trong khoảng thời gian vài tuần sẽ giúp củng cố các mối liên hệ thúc đẩy giấc ngủ với giờ đi ngủ, chiếc giường và phòng ngủ đồng thời dập tắt các mối liên hệ cản trở giấc ngủ thường phát sinh do những khó khăn lặp đi lặp lại khi bắt đầu hoặc duy trì giấc ngủ. Các quy trình kiểm soát kích thích cũng loại bỏ nhiều hành vi đối phó không thích hợp thường là nguyên nhân gây ra chứng mất ngủ kéo dài.

→ Kỹ thuật thư giãn:

Kỹ thuật thư giãn có thể phối hợp các bài tập luyện như thư giãn thụ động, phản hồi sinh học… nhằm mục đích giảm căng cơ, kích thích thần kinh tự chủ và nhận thức trước khi ngủ, hạn chế các phiền nhiễu hoặc sự lo lắng gây ảnh hưởng đến giấc ngủ.

Hầu hết các quy trình luyện tập thư giãn đều yêu cầu thực hành hàng ngày trong khoảng thời gian vài tuần để đạt được sự thay đổi có ý nghĩa lâm sàng đối với các triệu chứng mất ngủ.

→ Quản lý giờ ngủ:

Quản lý giấc ngủ là đưa ra một chiến lược trị liệu được thiết kế để tăng sức mạnh của động lực nội tại, nhưng theo hướng tự nhiên nhất đối với giấc ngủ, có liên quan đến sự “buồn ngủ”.

Cụ thể, điều này được thực hiện bằng cách đề xuất một lịch trình ngủ giúp giảm lượng thời gian nằm trên giường sao cho phù hợp hơn với tổng thời gian ngủ được báo cáo. Đặc biệt, người bệnh còn cần phải tuân ngủ quy tắc “chỉ ngủ khi buốn ngủ”.

Các kết quả của những bệnh nhân áp dụng hiệu quả kỹ thuật này nhận thấy, thời lượng ngủ được chia ra đều hơn trong 1 tuần, ngủ đúng giờ giấc hơn và đảm bảo ngủ đủ giấc.

→ Nhận thức hành vi:

Kỹ thuật nhận thức hành vi điều chỉnh lại một cách rõ ràng và ngầm định những suy nghĩ và niềm tin không phù hợp liên quan đến giấc ngủ, thông qua sự kết hợp giữa đặt câu hỏi có hướng dẫn, tái cấu trúc nhận thức và thử nghiệm hành vi từ phía các bác sĩ/ chuyên viên với bệnh nhân.

Các can thiệp của trị liệu nhận thức hành vi này còn sẽ giúp người bệnh nhận thức được việc đánh giá chứng mất ngủ là một mối đe dọa sẽ kích hoạt hành vi và suy nghĩ tiêu cực gây lo lắng không tương thích với giấc ngủ. Theo đó, “Đừng thảm họa hóa hậu quả của giấc ngủ kém”.

→ Giáo dục vấn đề “vệ sinh giấc ngủ”:

Giáo dục vệ sinh giấc ngủ bao gồm các hướng dẫn chi tiết về việc loại bỏ những trở ngại đối với giấc ngủ hoặc những điều cần thực hiện để có một giấc ngủ ngon, thường có sự liên quan đến lối sống và lựa chọn môi trường ngủ.

Kỹ thuật này hỗ trợ người bệnh tốt hơn trong việc dễ đi vào giấc ngủ hơn, rèn luyện thói quen tốt cho sức khỏe, hành vi tập trung vào các hoạt động lành mạnh thay vì không lành mạnh có mối quan hệ mật thiết với giấc ngủ.

Các kỹ thuật này có thể cùng nằm trong một gói liệu trình của CBT – I. Nhưng vì một số kỹ thuật có chống chỉ định với một số đối tượng bệnh nhân cụ thể, nên các bác sĩ/ chuyên viên thường sẽ có phác đồ điều trị khác nhau tương thích với đặc điểm của mỗi bệnh nhân.

Các chuyên viên tâm lý và bác sĩ chuyên khoa tâm thần kinh tại TTYK Vạn Hạnh đã có nhiều năm kinh nghiệm trong điều trị bệnh bằng liệu pháp nhận thức hành vi CBT – I, áp dụng các mô hình điều trị theo chuẩn quốc tế trong phối hợp các kỹ thuật của CBT – I một cách an toàn, chuyên nghiệp và hiệu quả, mang lại tác dụng lâu dài cho nhiều bệnh nhân, nâng cao chất lượng cuộc sống và bảo vệ sức khỏe cho giấc ngủ, hướng đến giải pháp điều trị hạn chế dùng thuốc nhưng vẫn đạt kết quả mong đợi.

TRUNG TÂM Y KHOA VẠN HẠNH

Tận tâm – Uy tín – Hiệu quả

Hotline: 028.3535.4096 – 028.3535.4098